Justyna Janina Bogdan urodziła się 16 czerwca 1880 r. w domu przy ul. Kolegialnej 12 w Płocku. Była jedynym dzieckiem Leona i Marcjanny z d. Karniewskiej.  Po otrzymaniu dobrego wykształcenia została nauczycielką języka niemieckiego w płockim żeńskim gimnazjum prywatnym Wandy Thun, które uważane było wówczas za jedno z najbardziej nowoczesnych i postępowych. Nie używała swojego pierwszego imienia – zawsze podpisywała się jako Janina Bogdanówna.

I wojna światowa

Od 1914 roku Janina Bogdan uczyła języka niemieckiego w Gimnazjum Gubernialnym w Płocku, które w 1915 roku przekształcone zostało w II Gimnazjum Polskie – działające obecnie pod nazwą Liceum Ogólnokształcące im. Marsz. S. Małachowskiego. Na kartach historii Małachowianki zapisała się jako wymagająca, lecz mająca dla uczniów wielkie serce. Prowadziła też szkolną bibliotekę, gdzie zorganizowała bardzo dobrze wyposażoną pracownię introligatorską. Sama nauczyła się oprawiać książki, potem przeszkoliła do tej pracy grupę uczniów.

W 1916 roku była współzałożycielką (wraz z Aleksandrem Majdeckim - dyrektorem Stowarzyszenia Rolniczego w Płocku oraz Henrykiem Pniewskim - nauczycielem matematyki) stowarzyszenia „7-io klasowa Szkoła Średnia Żeńska", które przejęło prywatne Gimnazjum im. Adama Mickiewicza od właścicielki tej placówki Marii Gutkowskiej. Utrzymywało się ono z udziałów członków i z wpisowego pobieranego od uczniów.

W czasie I wojny światowej działała w Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego. Należała do Polskiej Organizacji Wojskowej i Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcja Rewolucyjna, a w okresie II Rzeczypospolitej do PPS.

Okres międzywojenny

Była aktywną członkinią „Koła Wioślarek” przy Płockim Towarzystwie Wioślarskim. Zdecydowanie opowiadała się za prawami kobiet, w tym za zwiększeniem ich udziału w życiu publicznym, zapewnieniem dostępu do edukacji oraz poszerzeniem ich aktywności zawodowej. Ubiegała się o mandat w wyborach do Rady Miejskiej w Płocku w 1919 roku z ramienia Polskiego Zjednoczonego Komitetu Wyborczego. Udzielała się również w ruchu związkowym.

Janina była inicjatorką obchodów pierwszej rocznicy obrony Płocka w 1921 r. W sierpniu ukazał się „Kurierze Płockim” artykuł jej autorstwa, w którym zachęcała do uczczenia rocznicy: Płock musi uczcić pamięć poległych nabożeństwem żałobnym, na które ściągnąć powinni wszyscy: i ci, co tu byli i ci, których tu w owe pamiętne dni brakło. Zasiadała również w komitecie obchodów, a program uroczystości był ostatecznie identyczny z jej propozycjami.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego nadal pracowała jako nauczycielka Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Stanisława Małachowskiego. W latach 1934-1935 była członkinią oddziału płockiego Zrzeszenia Nauczycielstwa Szkół Średnich i Wyższych, z siedzibą przy ulicy Kolegialnej 19. Od 1938 roku była wiceprezesem Zarządu Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych.

II wojna światowa

W okresie II wojny światowej Janina Bogdan działała w Polskiej Organizacji Zbrojnej pod pseudonimem „Janka”. Była zaangażowana w działalność wywiadowczą Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Dla wykonywania pewnych zadań wywiadowczych Janina pozyskała swoich dawnych uczniów: Jerzego i Mieczysława Blanków, którzy byli Polakami niemieckiego pochodzenia. Wraz z ojcem podpisali oni niemiecką listę narodową i zostali powołani do armii niemieckiej. Jerzy trafił na front wschodni, a Mieczysław – do Norwegii. Obydwoje przekazali wiele cennych informacji dla polskiego wywiadu.

Jako łączniczka ZWZ, później AK utrzymywała kontakty z Ludwikiem Boetzlem, którego rodzina była zasłużona dla wywiadu i od początku okupacji sprzyjała konspiracji antyhitlerowskiej. Boetzel kontakt z POZ utrzymywał jedynie przez Janinę. „Skrzynką”, do której składał meldunki i odbierał kolejne zadania, był grobowiec rodziców Janiny.  Uzyskane informacje Janina przekazywała do komendy Okręgu za pośrednictwem Haliny Szewczykiewicz, pseudonim „Kawa”. Informacje te dotyczyły różnych kwestii, w tym m.in. były to nazwiska agentów gestapo i wiadomości o planowanych akcjach represyjnych.

W grudniu 1940 r. została wysiedlona ze swojego domu przy ul. Kolegialnej 12, gdzie od czerwca okupant prowadził niemiecką bibliotekę.

Po wojnie

W marcu 1945 roku Janina Bogdanówna powróciła do Płocka, nie mogła jednak wrócić do swojego mieszkania – jej dom był zajęty przez lokatorów. Zatrzymała się w mieszkaniu przy ul. Sienkiewicza 31 należącym do adwokata Romana Lutyńskiego. Własne mieszkanie odzyskała dopiero w 1946 r. W lipcu 1946 r. sporządziła testament, w którym dom zapisała księżom salezjanom.

Janina Bogdan nadal wykładała w płockich szkołach średnich: III Gimnazjum Państwowym im. Reginy Żółkiewskiej, Gimnazjum Ogrodniczym, Prywatnym Gimnazjum i Liceum Męskim im. św. Stanisława Kostki przy Seminarium Diecezjalnym. Prócz tego udzielała prywatnie korepetycji z języków obcych.

Justyna Janina Bogdan zmarła 17 kwietnia 1949 roku, została pochowana na cmentarzu przy alei Kobylińskiego w Płocku, na miejscu spoczynku swoich rodziców.  

Pamięć o Janinie skrywał tylko jej dom, przez wiele lat opuszczony i zapomniany. Historia mieszkańców Kolegialnej 12 ujrzała światło dzienne po tym, jak nieruchomość kupiła firma INVEST BUD. Powstała wówczas Fundacja Przywołać pamięć im. Janiny Bogdan, by opowiadać historię takich osób jak Janina – dzielnych i szlachetnych... niestety zapomnianych.

Bibliografia

Archiwalia:

Archiwum Państwowe w Płocku

• APP, Sąd Grodzki w Płocku, sygn. 2/109.

Muzeum Mazowieckie w Płocku

• MMP, Akta Polskiej Organizacji Zbrojnej, sygn. MMP/S/6919.

Starostwo Powiatowe w Płocku

• SPP, Akta Starostwa Powiatowego Płocku, sygn. 15, Wydział Bezpieczeństwa. Rejestracje stowarzyszeń i organizacji. Wykaz stowarzyszeń i związków w Płocku i powiecie (ok. 1922-1926), b.p.

Publikacje:

• [b.a.], Z dziejów Technikum Ekonomicznego i Zasadniczej Szkoły Handlowej w Płocku, „Notatki Płockie”, t. 11 (1966), nr 4 (38), s. 17.
• Bogdanówna J., Rocznica, „Kurier Płocki” 1921, nr 182 z 12 sierpnia.
• Dorobek F., Pierwsze w Niepodległej Polsce wybory samorządowe do Rady Miejskiej w Płocku, [w:] 60 lat.
• Gołębiewski G., Obchody rocznicy obrony Płocka w 1920 r. w latach 1921-1939, „Notatki Płockie” 58/2 (235), 2013, s. 21-32.
• Informator Mazowsza Płockiego i ziem sąsiednich na rok 1939, red. I. J. Kurski, Płock 1938, s. 85.
• Janina Bogdan [w:] Małachowiacy zwyczajni i niezwykli 1180-2014, oprac. M. Częstochowska-Jędrzejak, Płock-Warszawa 2015, s. 45.
• Kalendarz Informator Mazowsza Płockiego i Ziem Sąsiednich, 1939.
• Kobendza R. L., Płockie Towarzystwo Wioślarskie 1885-1939, Płock 1992.
• Kowalska J., Wanda Thun-Mazaraki (przyczynek do historii szkolnictwa żeńskiego w Płocku), „Notatki Płockie”, t. 9 (1964), nr 1/2 (27/28), s. 44.
• Krajewski M., Płock w okresie okupacji 1939-1945, Płock-Włocławek 2001, s. 224.
• Matusak P., Wywiad Związku Walki Zbrojnej- Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 2002, s. 235.
• Mielnikow B., Harcerski ruch oporu w Płocku w latach 1940-1941, mps (w posiadaniu rodziny Ł. Żelazowskiego).
• Nowak J., Nowakowa I., Z dziejów AK w inspektoriacie płocko-sierpeckim, Płock 1994.
• Papierowski J., Stefański J., Płocczanie znani i nieznani: słownik biograficzny, Płock 2002, s. 58.
• Pietras S., Polska Organizacja Zbrojna, Warszawa 1996.
• Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych, red. Z. Zagórowski, Lwów-Warszawa 1924, s. 163.